“Ган хийц” ХК-ийн түүх бол зөвхөн үйлдвэр барих, бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх тухай биш. Энэ бол хойч үеийнхэндээ аж үйлдвэрийн өвийг бий болгож, эдийн засгийн бие даасан байдал, үндэсний тогтвортой, бүсчилсэн хөгжлийн төлөө хийж буй эрэл хайгуулын тусгал юм.
Инженерийн эрдэм, бизнес сэтгэлгээний хослол
Энэ хүн бол эх орныхоо аж үйлдвэржилтийн хөдөлгүүрийг асаах, шинэчлэх үйлстэй амьдралаараа гүнзгий холбогдсон. Тэрээр “Ган хийц” хувьцаат компани (ХК)-ийг даруухан инженерийн хүсэл мөрөөдлөөс үндэсний хөгжил, инновац, тогтвортой өсөлтөд тэмүүлсэн Монголын тэргүүлэх аж ахуйн нэгжүүдийн нэг болгон хувиргажээ.
М.Даваасүрэн нь 1982 онд Уралын Политехникийн их сургуулийг иргэний ба үйлдвэрлэлийн барилгын инженер, зохион бүтээгч инженер мэргэжлээр төгсжээ. Ингэснээр тэр техникийн мэдлэг, асуудлыг шийдвэрлэх практик ур чадварт суралцаж, энэ нь хожим Монголын аж үйлдвэрийн тулгамдсан асуудлыг шийдэхэд нөлөөлжээ. Түүний ажлын гараа нь Барилга хот, барилгын материалын үйлдвэрийн яамны харъяа Сантехникийн нэгдсэн үйлдвэрээс эхэлсэн. Улмаар 1985 онд барилгын төмөр хийцийн үйлдвэр байгуулагдаж, М.Даваасүрэн үйлдвэр техникийн хэлтсийн дарга болж байв.
Дараа нь 1992 онд буюу Монгол Улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн динамик тогтолцоо руу шилжиж буй үед тус үйлдвэр Ган хийц ХК болж өөрчлөгдсөн. Гэвч шилжилтийн үеийн сорилтой нүүр тулж, компанийн хувь заяа ч дээсэн дөрөөн дээр ирээд байв. Тухайн үед тэр Баянхошуунд ажиллаж, амьдардаг, айлууд идсэн махныхаа ясыг хаа сайгүй хаядаг байжээ. Эндээ түүнд ясаар гурил хийж экспортлох санаа төрж, хоёр инженерээ дагуулан Хятад явж энэ төрлийн үйлдвэртэй танилцсан байна. Удалгүй анхны ясны гурилын үйлдвэр байгуулж, нэг тонн ясыг 17 мянгаар худалдан авч, гурил болгоод тонн тутмыг нь 100 ам.доллароор гадагшаа борлуулдаг байв. Энэ байдлаар хоёр жилд нийтдээ 600 тонн ясны гурил үйлдвэрлэн экспортолж, нэгэн цагт хог хаягдал гэж үздэг байсан хог хаягдлыг хөдөө аж ахуйн үнэ цэнтэй бүтээгдэхүүн болгон хувиргажээ. Ингэснээр тэндээс бий болсон орлогоороо төмөр хийцийн үйлдвэрээ хөл дээр нь босгож чадсан байна.
Мөн тэр айл бүхэн хэрэглэсэн шуудайгаа хаядаг эсвэл шатаадаг болохыг хараад шуудайны үйлдвэр байгуулахаар шийдсэн байна. Ингэхдээ хаягдал шуудайг цуглуулан дахин боловсруулж, түүгээрээ 2.5 сая шуудай үйлдвэрлэх хүчин чадалтай “Ган Ён Пластик” үйлдвэрийг барьж байлаа. Үр дүнд нь зарим жилд Дорнод, Сэлэнгийн 32 үйлдвэр тэднийхээс гурилын шуудайгаа татдаг байсан. Түүнээс гадна, өдөрт 100 кг-ийг үйлдвэрлэх хадаасны үйлдвэр хүртэл ажиллуулж байсан үе бий.
М.Даваасүрэн Монгол Улсаа маш олон хүн тээж яваа аварга хөлөг онгоцтой зүйрлэдэг. Энэ хөлөг онгоц “Аз жаргалтай, чинээлэг иргэн” гэдэг эцсийн зогсоол руу аялж яваа.
М.Даваасүрэн энэ мэтээр бизнесийн авхаалж самбааг инженерийн мэдлэг, ур чадвартай хослуулснаар “Ган хийц” ХК болон түүний охин компаниуд эдийн засгийн хэлбэлзэл, гаднын нөлөөллүүдэд тэсвэртэй хүчирхэг бизнес болон хөгжиж, тэдгээр нь үндэсний үйлдвэрлэлийн шилдэг жишээнүүдийн нэг болсон аж.
Түүний хувьд амьдарч буй орчноо гярхай ажиглаж, тэнд дутагдаж буй зүйлс, орхигдсон асуудлыг шийдэхийн тулд шинэ бизнес эхлүүлдэг нэгэн. Монгол Улс импортоос ихээхэн хамааралтай, тэр нь эдийн засгийн бүрэн эрхт байдал, аж үйлдвэрийн дэвшилд хэрхэн саад болж байгааг биеэрээ мэдэрдэг нь үргэлж шинэ санаа руу түлхдэг. Жишээ нь, Улаанбаатар хотын гэр хороололд цахилгааны модон шонгууд хурдацтай муудаж байгааг харсан нь, эсвэл Монголын төмөр замын дэд бүтцийг өргөжүүлэхэд удаан эдэлгээтэй төмөр замын дэр яаралтай хэрэгтэй байгааг ухаарсан нь түүний эрч хүчийг захирлын өрөөнд түгжих харин монгол хүний амьдралын чанарыг дээшлүүлэхэд чиглүүлжээ.
Улмаар ийм практик хандлага нь импортын барааг монгол хөрсөн дээр үйлдвэрлэсэн чанартай бүтээгдэхүүнээр орлуулах, байгаль орчныг хамгаалах, өрсөлдөх чадвартай бизнесүүдийг хөгжүүлэхэд түлхэц болжээ. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн шилжилт, зах зээлийн либералчлал, бодлогын сорилтоор дүүрэн олон жилийн турш М.Даваасүрэнгийн замнал тэвчээр, дасан зохицох чадвар, алсын хараатай манлайллаар бизнесээ өргөжүүлсээр иржээ. Энэ сорилт одоо ч үргэлжилсээр байна.
Өнөөдөр “Ган хийц” нь охин компаниудын хамтаар зураг төслөөс эхлээд барилга угсралт хүртэл салбарын бүх хэрэгцээг цогцоор нь хангах төрөл бүрийн төмөр хийц, сендвич, хөөсөнцөр хавтан, вакум цонх болон хаалга үйлдвэрлэж байна. Тэдний бүтээгдэхүүн “Туушин” зочид буудал, Төрийн ордны өмнөх Чингис хааны хөшөө, Бөхийн өргөө, Хүннү Молл зэрэг томоохон объектуудад шингэсэн.
Түүнчлэн түлш, эрчим хүчний дэвшилтэт бүтээгдэхүүн буюу нүүрсний утааг шүүж үнэрийг арилгадаг яндангийн төхөөрөмж, хүнсний хусандай мөөг үйлдвэрлэж байна. Энэ мэтээр бизнесээ төрөлжүүлэх М.Даваасүрэнгийн стратеги нь мөн л прагматик, оновчтой байв.
Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогыг амдан хэрэгжүүлэгч
М.Даваасүрэнгийн өрөөнд ороход л түүний чухам юу хийж бүтээсэн, юунд тэмүүлж байгааг мэдэрч болно. Ханандаа Чингис хаан, Ю.Цэдэнбалын зураг, тэдгээрийг тойруулан олон тооны шагналын гэрчилгээ, өргөмжлөл сэлт, хана дагуулан төрөл бүрийн цом эгнүүлжээ. Бичгийн том ширээн дээр нь аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн хөгжүүлэх төслүүдийн зузаан зузаан цааснууд, түүнээс экспертийн дүгнэлт хүлээж буй барилгын зураг төслүүд давхарлаастай. Гэхдээ түүний хувьд энэ өрөөн дотроос хамгийн чухал нь ширээнийх нь эсрэг талын хананд байх Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн газрын зураг.
М.Даваасүрэн Монгол Улсаа маш олон хүн тээж яваа аварга хөлөг онгоцтой зүйрлэдэг. Энэ хөлөг онгоц “Аз жаргалтай, чинээлэг иргэн” гэдэг эцсийн зогсоол руу аялж яваа. Тиймээс хөлгийн ахмад болон бусад удирдлага онгоцон дээрх нөөцийг зөв хуваарилах, зорчигч бүр амьдралын чанараа сайжруулах чадамжтай байх гол замын зураг нь “Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал” гэдгийг анхнаасаа мэдэж байсан төдийгүй түүнийгээ бодит ажил болгосоор иржээ.
Анх “Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал”-ыг 2001 онд батлахаас ч өмнө Зүүн бүсийг дэд бүтэц, үйлдвэрлэлийн хувьд хэрхэн хөгжүүлэх талаар тод томруун зураг түүнд бий болсон байлаа. Харин хамгийн сүүлд 2024 онд УИХ бүсчилсэн хөгжлийн бодлогоо шинэчилж батлахад М.Даваасүрэн 1990-иэд онд бодож зорьж явсан зүйлсээ хэдийнээ бодит ажил хэрэг, үйлдвэрлэл болгоод, улсынхаа дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад нийлүүлээд удсан байлаа.
Үүний тод жишээ нь Дорнод аймагт 2006 онд байгуулсан цахилгаан дамжуулах шугамын төмөр бетон шонгийн үйлдвэр, 2016 онд мөн Дорнодод нээлтээ хийсэн төмөр замын бетон дэрний үйлдвэр хоёр юм. Эдгээр үйлдвэр нь Монгол Улсын өргөн уудам нутаг дэвсгэр, ялангуяа Зүүн бүсийн төмөр замын болон эрчим хүчний сүлжээг шинэчлэх, өргөтгөх үндэсний бүтээн байгуулалтад нэн шаардлагатай бүтээгдэхүүнүүд үйлдвэрлэж байна.
“Алсын хараа – 2050” болон “Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал”-д Зүүн бүсэд түшиглэн Зүүн Хойд Азийн орнуудтай эдийн засгийн харилцааг өргөжүүлэх, боомтын хөгжил тээвэр логистик, эрчимжсэн мал ахуй, хил орчмын аялал жуулчлалыг тэргүүлэх чиглэл болгохоор тусгасан байдаг. Тэгвэл М.Даваасүрэнгийн санаачилсан энэ хоёр төсөл эдгээр бодлогын баримт бичигт тусгасан стратегийн зорилтуудыг, тэр дундаа тээвэр логистикийн өрсөлдөх чадварыг сайжруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэсээр байна.
Тухайлбал, Монгол Улс эрчим хүчний шугамын тулгуур шон, төмөр замын эд анги, тухайлбал дэр, бэхэлгээ зэрэг чухал материалын импортоос ихээхэн хамааралтай байсаар ирсэн. Өмнөх хэдэн арван жилийн өв болсон төмөр замын модон дэр нь цаг агаарын хүнд нөхцөлд муудаж, ачааны хүнд даацын үед эдэлгээ хязгаарлагдмал байснаас аюулгүй байдлын эрсдэлийг дагуулсаар ирсэн. Энэ цаг үед М.Даваасүрэн нь “Монгол Улсын Төмөр замын дэр бетоны нэгдсэн холбоо, эрчим хүч, цахилгаан дамжуулах холбооны тэргүүнээр ажиллаж байлаа. Тэрээр эдгээр сорилтуудыг эртнээс хүлээн зөвшөөрч, төмөр замын дэр бетоны үйлдвэр байгуулж, Монгол орны температурын эрс тэс хэлбэлзэл, өвлийн -40 хэмийн хүйтэн, зуны аагим халууныг тэсвэрлэх чадвартай, Европ, Англи, Орос, Хятадын стандартад нийцсэн төмөр бетон эдлэлийг дотооддоо үйлдвэрлэдэг болжээ.
Хамгийн эхлээд Баянтүмэнгээс ОХУ-ын хил хүртэл 238 километр төмөр замын дэр модыг сольсон. Дараа нь Тавантолгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замд 857 000 бетон дэр нийлүүлж, нүүрсний уурхайнуудыг зүүн хилийн экспортын замуудтай холбосон нь импортын хамаарлыг бууруулж, дэд бүтцийн урт наслалт, аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэхэд тусалсан. Зүүн бүсийн төмөр замд дотоодын компаниуд бетон дэр нийлүүлснээр гадагшаа урсах валютын урсгалыг 270 тэрбум төгрөгөөр дотооддоо үлдээж, мөн 211 679 ширхэг мод тайрахаас урьдчилан сэргийлж чадсан байна.
Мөн “Ган хийц” ХК-ийн охин компани болох “Хүчитгэсэн бетон хийц” ХХК нь Улаанбаатар хотын гэр хороололд өргөн хэрэглэгддэг байсан цахилгааны модон шонгуудыг орлох бетон тулгууруудыг үйлдвэрлэдэг. Нийтдээ улсад 80 жил эдлэгдэх 65 000 бетон шон нийлүүлснээр, жилдээ 15 000 залуу мод огтолдог байсныг халж, мод бэлтгэлийг 28 000 гаруй шоо метрээр бууруулснаар Монгол орны үнэт ой модны нөөцийг хамгаалаад зогсохгүй цахилгаан эрчим хүчний найдвартай байдлыг дээшлүүлжээ.
Барилгын үндсэн элементүүдийг үйлдвэрлэдэг ганц үйлдвэртэй байсан “Ган хийц” ХК нь М.Даваасүрэнгийн удирдлага дор тасралтгүй өргөжин тэлж, Монголын барилга, дэд бүтцийн салбарт удаан хугацаанд орхигдсон, эсвэл импортоос хамааралтай байсан чухал цоорхойг арилгасан. Гэхдээ энэхүү өсөлт хялбар байсангүй. Алхам бүрд нарийн төлөвлөх, хүнд суртлын саад бэрхшээлийг даван туулах, зах зээлийн таамаглашгүй орчинд шийдвэр гаргах, хүний капиталд хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатай тулдаг байв.
Хятад, Орос зэрэг хөрш орнуудын хямд импортыг орлох үндэсний үйлдвэрлэлд эргэлзэж байсан албан тушаалтнууд эртнээс эсэргүүцэж байсныг М.Даваасүрэн дурсав. Гэсэн хэдий ч түүний итгэл үнэмшил, тууштай байдал нь нарийн шалгалт, баталгаажуулалтаар дамжуулан бүтээгдэхүүний чанар, бат бөх чанарыг баталж, саад бэрхшээлийг даван туулсан.
1990 оноос хойших эмх замбараагүй өмч хувьчлалын жилүүдэд төрийн дэмжлэг хязгаарлагдмал байсан ч “Ган хийц” ХК ашгаа ухаалгаар хуваарилан, дахин хөрөнгө оруулалт хийх зэргээр амжилттай хөгжиж ирсэн. М.Даваасүрэн Монголд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнд итгэх итгэл тогтвортой нэмэгдэж байгаа ч хямд импортын бараа бүтээгдэхүүнээс илүү дотоодын үйлдвэрлэгчдийг илүүд үзэх худалдан авалтын бодлогыг тууштай хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгааг онцолж байлаа.
Монгол Улсын барилгын салбарт бусад хөгжиж буй орнуудтай харьцуулахад өсөлтийн хурд нь зогсонги, орон нутгийн засаг захиргааны түвшинд чанарын стандартын хэрэгжилт хангалтгүй байгаа зэрэг сорилтуудтай тулгарч байна. Барилга угсралтын ажилд зөвхөн орон сууц биш, эрчим хүчний шугам, зам, сургууль зэрэг бүх биет дэд бүтцүүд багтаж байгаа бөгөөд үүнд худалдан авалтын хөнгөлөлттэй журам, үйлдвэрлэгчдэд татварын хөнгөлөлт үзүүлэх зэрэг урамшуулал бүхий үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих төрийн хүчтэй бодлогоор дэмжигдсэн нэгдсэн төлөвлөлт шаардлагатай гэдгийг М.Даваасүрэн онцолж байна.
Монгол Улсад шинэ технологи, нөү хау хөгжүүлэгчдийн оюуны капиталыг хадгалахад чиглэсэн төрийн бодлого шаардлагатайг тэр байнга онцолдог.
Тэрээр зөвхөн хямд импортод чиглэсэн богино хугацааны бодлого явуулахаас сэрэмжлүүлж, дотоодын үйлдвэрлэгчдийг сулруулж, урт хугацааны бүсчилсэн хөгжлийн зорилтод сөрөг нөлөө үзүүлэх хараат байдлын талаар хэвлэлээр байнга шүүмжилдэг нэгэн. Нөгөө талаас дээр дурдсанчлан, аж үйлдвэрийн өсөлтийг дотоодын нөөц баялаг, ард түмний хэрэгцээнд нийцүүлэн хөгжүүлэх иж бүрэн бүсчилсэн хөгжлийн төлөвлөгөөг байнга дэмжиж ярьдаг. Тухайлбал, Хэнтий аймгийг аялал жуучлалын бүс, Сүхбаатар аймгийг хүнд үйлдвэрийн хөгжлийн хот, Дорнодыг хөнгөн, хүнсний үйлдвэрийн төв болгож, энэ бүгдийг төмөр замын дэд бүтцийн өргөжилттэй хослуулан зүүн хилийн зах зээлд ойр байхаар хөгжүүлэх хэрэгтэй тухай онцолдог.
“Ган хийц”-ийн амжилт нь Монголын компаниуд орчин үеийн технологи нэвтрүүлэх стратегийн хөрөнгө оруулалт, боловсон хүчнийг сургах хүчтэй хөтөлбөрүүдтэй инженерийн мэдлэгийг хослуулан үйлдвэрлэлийн амин чухал цоорхойг хэрхэн нөхөж болдгийн жишээ юм. Энэхүү загвар нь уул уурхайн экспортоос гадна нэмүү өртөг шингэсэн үйлдвэрлэлийн салбар руу чиглэсэн эдийн засгийг тогтвортой төрөлжүүлэх зорилготой төгс нийцэж байна.
Дэлхийд алдарших учиртай монгол адуу
Монгол морь бол Монгол үндэстний түүх, соёлын салшгүй нэг хэсэг бөгөөд олон зуун жилийн турш Монгол орны уудам тал нутгийг туулж ирсэн гайхамшигт амьтан юм. Түүний онцлог, давуу талууд нь зөвхөн бие махбодийн үзүүлэлтүүдээр хязгаарлагдахгүй, харин Монгол хүний амьдралын хэв маяг, аж ахуй, соёлын өвтэй гүн холбоотой. Чингис хааны армийн хөлөглөж асан монгол морьд Европ, Ойрхи Дорнодыг туулж, Их Монгол улсын байлдан дагуулалтад түлхүүр үүрэг гүйцэтгэсэн.
Мөн монгол морь нь маш ухаантай бөгөөд эзэндээ үнэнч байдаг. Тэд хүний зан аашийг ойлгож, зөвхөн тушаал дагах төдийгүй нөхөрлөл, итгэлцэл дээр суурилсан харилцаа үүсгэдэг. Энэ нь Монголчуудын адуу маллах уламжлалт соёлтой салшгүй холбоотой бөгөөд морь унаж сурах явцад эзэн, морь хоёрын хооронд гүнзгий уялдаа тогтдог.
Тэгвэл М.Даваасүрэн нь адуу хэмээх соёлын энэхүү үнэт өвд тулгуурласан, Монгол морийг дэлхийд алдаршуулах зорилготой, соёлын аялал жуулчлалын “Сэртэн морьтон цогцолбор” төсөл 2022 онд санаачилжээ. Уг төсөл нь Монгол морины өвөрмөц онцлог, тэдний ухаалаг зан чанарыг уламжлалт соёлыг хадгалж хамгаалах болон шинэ орлогын эх үүсвэр бий болгоход оршино.
“Сэртэн морьтон цогцолбор” төсөл нь нэгдүгээрт, монгол адууны генетик чанарыг сайжруулах, эрүүл мэндийг хамгаалах замаар адууны үржил селекцийг сайжруулна. Ингэснээр адууны тоо толгой болон чанар нэмэгдэж, малын гаралтай бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл өсөх боломжтой болно. Энэ нь ялангуяа мах, сүү, ноос, арьс шир зэрэг бүтээгдэхүүний экспортод сайнаар нөлөөлнө.
Хоёрдугаарт, монгол морины өвөрмөц зан чанар, монгол хүний адуутай холбоотой амьдралын хэв маягийг сурталчилсан аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүнүүдийг хөгжүүлэх юм. Төсөл нь нутгийн иргэдийг оролцуулан морин аялал, морин спортын арга хэмжээ зохион байгуулах зэрэг шинэ ажлын байр бий болгож, орон нутгийн эдийн засгийг дэмжихэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж М.Даваасүрэн ярилаа.
Энэхүү төсөл нь Төв аймгийн Аргалант сумын нутагт, Улаанбаатар хотоос 82 км зайд, Хустайн нуруу руу явах замд “Молцог элс” хэмээх газарт байрладаг. Энд 1800 хүний суудал бүхий Морин циркийн үзүүлбэрийн 1800 хүний суудалтай цэнгэлдэх хүрээлэнгийн ажил эхэлсэн. Мөн монгол морины музей, морин спорт сургалтын танхим, говь хээрийн бүсийн баян бүрд байхуйц 6000 м2 талбайтай хиймэл нуур ба мод үржүүлгийн талбай, бусад амралт, сувиллын газраас бүрдсэн цогцолборыг төлөвлөөд байна.
Монгол улсад одоогоор 2-3 хувийн жижиг музейг эс тооцвол ийм хэмжээний морины цогцолбор байхгүй. Харин дэлхийд гэвэл Францын 200 000 орчим зочин хүлээн авдаг “Морины амьд музей” (Musée Vivant du Cheval), АНУ-ын Кентукки мужийн “Олон улсын адууны музей” (International Museum of the Horse), Германы Мюнстерт байрлах “Вестфалийн адууны музей” (Westphalian Horse Museum) зэрэг олон улсад алдартай цогцолборууд байдаг.
“Сэртэн морьтон цогцолбор” төслийн эдийн засгийн гол ач холбогдол нь энэ музей-цогцолборуудын жишгээр уламжлалт соёлыг хадгалан хамгаалахтай зэрэгцэн монгол адууны үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлж, аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх замаар орон нутгийн хөгжил, хөдөлмөр эрхлэлтэд хувь нэмэр оруулахад оршиж байгаа гэдгийг М.Даваасүрэн онцоллоо.
Хусандай мөөгийг Монголдоо биш, дэлхийн зах зээлд экспортолно
Барилга, адуунаас гадна нэг зорилго тавьсан нь хусандай мөөгийг үйлдвэрлэлийн хэмжээнд гаргах явдал байв. Тэрээр хүүхэд байхдаа тал нутгийн цагаан мөөгний үнэ цэнийг мэдэж, түүний ач тусыг ойлгосон нэгэн бөгөөд хүний дархлааг сайжруулж, олон өвчнийг анагаах чадвартайг мэддэг байв. Дээр цагт Монголын талын цагаан мөөг, хурганы мах хоёр нь Манж чин гүрний ихэс дээдэс, хатад ноёдын хувьд хүндэт зоогийн нэг байжээ.
Монгол мөөг нь гадаад зах зээлд их эрэлттэй байдаг ч дотооддоо үйлдвэрлэл нь хөгжөөгүй байлаа. М.Даваасүрэн энэ хоосон орон зайг нөхөхийг зорьсон юм. Тэрээр туршилтын ажлын хүрээнд модны хог хаягдлыг ашиглан хусандай мөөгийг амжилттай ургуулж эхэлсэн нь зөвхөн байгаль орчинд ээлтэй төдийгүй эдийн засгийн хувьд ч үр ашигтай байв. Жилд 400 кг хүртэл бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой болсон нь том амжилт байлаа.
Монголчууд уламжлалт анагаах ухаанд итгэдэг учраас энэ мөөгний ач холбогдлыг ойлгож, хэрэглээ нь нэмэгдэж эхэлсэн нь М.Даваасүрэнд их урам зориг өгчээ. Түүнээс гадна мөөгний чанарт анхаарч, байгалийн цэвэр орчинд ургуулдаг технологийг бий болгосон нь бүтээгдэхүүнээ чанартай, найдвартай болгоход их хувь нэмэр оруулсан юм. Үүний үр дүнд Монголын олон ресторан, эмнэлгүүд түүний бүтээгдэхүүнийг сонгон хэрэглэж эхэлсэн байна.
Хэдийгээр үйлдвэрлэлийн цар хүрээг тэлэхэд орчин үеийн тоног төхөөрөмж, хөрөнгө оруулалт, мэргэжлийн боловсон хүчний дутагдал зэрэг бэрхшээлүүд бий ч М.Даваасүрэнгийн цаашдын зорилго бол энэ мөөгийг зөвхөн Монголдоо биш, дэлхийн зах зээлд экспортлох явдал юм. Тэрээр “Бид байгальдаа хүндэтгэлтэй хандаж, эрүүл мэндээ хамгаалах бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх ёстой. Энэ зам дээр алхахад хүн бүрийн дэмжлэг хэрэгтэй” гэж ярьж байна.
“Ган хийц”-ийн манлайлал бизнесийн өсөлтөөр хязгаарлагдахгүй
“Ган хийц” ХК-ийн философи гэвэл ажил хэрэгч, үнэнч шударга байдал, тасралтгүй суралцах, үндэсний хөгжил дэвшлийн төлөө тууштай ажиллахад үндэслэсэн М.Даваасүрэнгийн манлайллын философи юм.
Түүний хувьд манлайлал гэдэг нь нөөц бололцоогоо тарамдахгүйгээр, бусдын хүчин чармайлтад саад учруулахгүйгээр сайн хийж чадах зүйлдээ анхаарлаа төвлөрүүлэхийг хэлнэ. Энэхүү зарчим нь түүний болгоомжтой хэр нээ амбицтай тэлэлтийн стратегийг бараг 40 жилийн турш удирдан чиглүүлж иржээ. Шинэ үйлдвэр, бүтээгдэхүүний шинэ шугам бүр нь тоо хэмжээнээс илүү чанарыг чухалчилж, тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж, зах зээлийн жинхэнэ хэрэгцээ, улс орны хөгжлийн алсын хараанд нийцдэг.
Монгол Улсын зөвлөх инженер тэрээр сүүлийн 16 жилд нийт 270 гаруй барилгын зураг төсөлд экспертийн дүгнэлт гаргажээ.
М.Даваасүрэнгийн хувьд дотоодын нөхцөл байдлын талаар ойлголт дутмаг байж болзошгүй гадаадын зөвлөхүүдэд хэт найдахын оронд дотоодын инновацыг үйлдвэрлэлийн процесст нэвтрүүлэх замаар Монголын оюуны өмчийг үнэлэхийн чухлыг онцолж байна. Тэрээр дотоодын мэргэжилтнүүдэд дэмжлэг үзүүлэх орчин байхгүйгээс авьяаслаг инженерүүдээ гадаадад алдаж байгаад харамсдаг. Тиймээс Монгол Улсад шинэ технологи, нөү хау хөгжүүлэгчдийн оюуны капиталыг хадгалахад чиглэсэн төрийн бодлоготой байхыг уриалдаг.
Тэрээр мөн аж үйлдвэрийн өсөлтөд саад болж буй тогтолцооны сул талуудыг шүүмжилдэг. Тухайлбал,
- улс төрийн мөчлөгийн дагуу өөрчлөгддөг төрийн тогтвортой бус бодлого;
- дотоодын бүтээгдэхүүнээс илүү гадаадын импортыг илүүд үздэг тендерийн нугалаа;
- худалдан авах ажиллагааг удирдаж буй албан тушаалтнуудын хариуцлагагүй байдал;
- яамны түвшинд урт хугацааны төлөвлөлт хангалтгүй;
- аж үйлдвэрийн хөгжлийг хариуцсан төрийн байгууллагуудын сул уялдаа холбоо; үйлдвэрлэлийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн мэргэжлийн боловсролд хийх хөрөнгө оруулалт хангалтгүй;
- жижиг, дунд үйлдвэрлэгчид хангалттай санхүүжилт авах боломж хязгаарлагдмал;
- дэд бүтцийн сул хөгжил зэрэг нь түүний шүүмжлэлийн гол объектууд юм.
Дэлхийн түүхий эдийн үнийн хэлбэлзэл, геополитикийн хурцадмал байдалд өртөмтгий түүхий эдийн экспортоос хамааралтай эдийн засагт мэдлэгт суурилсан нэмүү өртөг шингэсэн үйлдвэрлэл хэрхэн тогтвортой байдгийг “Ган хийц” ХК харуулсан гэж болно. Энэ компанийн цогц үйлдвэрлэл нь:
- гадаад валютын нөөцийг хадгалах;
- байгалийн нөөцийг хамгаалах;
- технологийн шинэчлэлийг дэмжих;
- дэд бүтцийн чадамжийг нэмж нийлүүлэлтийн сүлжээг бэхжүүлэх;
- нийгмийн хөгжилд зориулагдах татварын орлого бүрдүүлэх;
- түүхий эдээс хамааралтай байдлыг багасгаж экспортын сагсыг төрөлжүүлэх;
- Эцсийн дүндээ Монгол Улсыг бүс нутгийн хэмжээнд хүнд үйлдвэрийн зах зээлд өрсөлдөх чадвартай тоглогч болгоход чиглэж байна.
“Ган хийц” бол зөвхөн үйлдвэр барих, бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх биш. Энэ бол хойч үеийнхэндээ аж үйлдвэрийн өвийг бий болгож, Монгол Улсын тогтвортой хөгжил цэцэглэлтийн суурийг тавих тухай юм.
М.Даваасүрэн Монгол Улсыг хөгжүүлэхийн тулд улс төрийн оролцоо, богино хугацааны ашиг сонирхлоор улс орны бүтээн байгуулалтад нэн чухал төслүүдийг гацаанд оруулах, гуйвуулахаас илүүтэй, инженер, үйлдвэрчид, эдийн засагч, эрдэмтдийн санал хүсэлттэй улс төрийн хүсэл зоригийг уялдуулах шаардлагатай гэж ярилаа.
Түүний алсын хараа нь зөвхөн бизнесийн өсөлтөөр хязгаарлагдахгүй. Тэрээр “Ган хийц”-ийг Монгол Улсын илүү өргөн хүрээний стратегийн зорилтуудад, тэр дундаа бүс нутгийн хөгжлийн тэнцвэрт байдлыг хангах, Улаанбаатар хот руу чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөний дарамтыг бууруулах, эцсийн дүндээ гаднын хамаарлаас илүү монгол хүний оюун ухаанд тулгуурласан эдийн засгийг бий болгоход хувь нэмэр оруулна гэж үзэж байна.
