Эдгээр өдрүүдэд УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар Монгол Улсын 2023 оны Төсвийн тухай болон түүнийг дагалдуулан хэлэлцдэг хуулийн төслүүдийн гурав дахь хэлэлцүүлэг боллоо.
Коксжих нүүрс, зэсийн баяжмал зэрэг цөөн тооны ашигт малтмалаас хараат улсын хувьд эдийн засгийн төлөв түүхий эдийн ханшийн савлагаанаас шалтгаалан яаж ч хувьсах магадлалтай. Засгийн газрын зүгээс өргөн бариад буй ирэх оны төсөвт эдийн засгийн өсөлтийг тав орчим хувь хэмээн төсөөлсөн. Ингэж өөдрөг төсөөлөх болсон үндэслэлээ тайлбарлахдаа, ирэх онд БНХАУ-аас баримталж буй ковидын эсрэг бодлого зөөлрөх, тээвэр ложистикийн асуудал шийдэгдсэнтэй холбоотойгоор түүхий нүүрсний экспортын хэмжээ нэмэгдэнэ гэх хүлээлттэй холбоотой хэмээв. Энэ оны төсвийн тодотголын үеэр түүхий нүүрсний экспортын хэмжээг 18 сая.тн болгон бууруулсан ч өнгөрсөн есдүгээр сарын байдлаар 20 сая.тн-ыг экспортолсон бол энэ оны эцэс гэхэд уг тоо 25 саяд хүрнэ хэмээн төсөөлжээ. Харин тээврийн асуудлыг шийдсэнтэй холбогдуулан ирэх оны түүхий нүүрсний экспортын хэмжээг 36 орчим сая.тн байхаар төсөөлж төсөвлөсөн. Харин эдийн засагч Н.Энхбаяр энэ талаар “Ирэх онд эдийн засгийн өсөлт таван хувь, экспорт 11 тэрбум ам.долларт хүрч 36 сая.тн нүүрс экспортолно гэдэг бол одоо байгаа нөхцөлд нийцэхээргүй өөдрөг үзүүлэлт. Эдийн засгийн хямралтай, хямралгүй үед түүхий эдийн зах зээл ганцхан улсын зах зээлээс хамаарч байдаг Монголын хувьд экспортын бүтээгдэхүүний үнэ өндөр савлагаатай энэ үед үнийг нь хэт өөдрөгөөр төсөөлөх нь өндөр эрсдэлтэй” хэмээн анхаарууллаа.
Ирэх оны эдийн засгийн өсөлтийг:
- Засгийн газар – 5%
- Дэлхийн банк – 2.4%
- Европын Сэргээн Босголт Хөгжлийн банк- 3.5%
- Азийн Хөгжлийн банк – 1.7%
- Олон Улсын Валютын Сан – 2.5%
- Монголбанк – 3% хэмээн төсөөлжээ.
Сүүлийн саруудад өмнөд хөршид нүүрсний эрэлт суларсантай холбогдуулан манай коксжих нүүрсний экспортын хэмжээ болон үнийн дүн суларсан үзүүлэлттэй гарч байгаа. Энэхүү эрэлт болон үнийн дүнгийн сулрал нь цаашдаа удаан хугацаанд үргэлжлэхгүй хэмээн төсөөлсөн болохоо Монголбанк мэдэгдсэн. Гэтэл дэлхийн томоохон эдийн засгийн судалгааны байгууллагууд, улс орнууд цар тахлаас үүдэлтэй эдийн засгийн хямрал ирэх жил ч үргэлжлэх төлөвтэйг анхааруулж байна. Pinpoint Asset Management байгууллага “Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт саарснаар БНХАУ-ын экспорт 0.3 хувь, импорт 0.7 хувиар буурсан нь сүүлийн хоёр жилийн хувьд агшсан анхны тохиолдол болж байна. Ийнхүү экспортын хэмжээ буурсан нь эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөх хандлагатай байна” хэмээн мэдэгдсэн.
Өмнөд хөршийн экспортын өсөлт буурсан нь дэлхийн эдийн засгийн эргэлт бага байгааг харуулж буйгаас гадна манай эдийн засагт ч сүүдрээ тусгах магадлал өндөр. Өнгөрсөн есдүгээр сард гадаад худалдааны ашиг 163.1 сая ам.долларт хүрч, төлбөрийн тэнцлийн алдагдал буурч байгаа мэт харагдаж буй ч улсын төлбөрийн тэнцэл одоогоор 1.5 тэрбум ам.долларын алдагдалтай байна.
“Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2023 онд баримтлах үндсэн төслийн чиглэл”-ийг олон нийтэд танилцуулах хэлэлцүүлгийн үеэр Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн “Дотоод эрэлт эрчимжсэнээр эдийн засаг 2022 оны эхний хагас жилд өнгөрсөн оны мөн үеэс 1.9 хувиар тэлсэн. Тээвэр, уул уурхай, барилгын салбараас бусад бүх салбар өсөж, өрхийн хэрэглээ, хөрөнгө оруулалт үргэлжлэн сэргэснийг энд онцлох нь зүйтэй” хэмээн мэдэгдсэн нь анхаарал тавих сануулга.
Төсвийн тэнцэл ашигтай гарах нь улсын эдийн засгийн тогтвортой хөгжил, тогтвортой байдлыг илэрхийлэх чухал үзүүлэлт. Монгол Улсын эдийн засгийн 94 хувийг уул уурхай, хөдөө аж ахуй гэсэн хоёр салбарын түүхий эдийн зах зээл бүрдүүлж байна. Эдийн засгийн байдал хоёрхон салбараас хараат болж нийт төсвийн талаас илүүг хувийг бүрдүүлж байгаа нь өндөр эрсдэл үүсгэж буй. Үүнээс гадна экспортын бүтээгдэхүүний үнийн өндөр савлагаатай үед өөдрөгөөр төсөөлөх нь ихээхэн эрсдлийг дагуулна.
Хэдийгээр эдийн засгийг солонгоруулах шаардлагатай, цөөн салбараас хараат байх нь эрсдэлтэй болохыг бүгд мэддэг ч энэ байдлыг өөрчлөхөд төдийлөн анхаарч ажиллахгүй байгаа нь харамсалтай. УИХ дахь МАН-ын Бүлгийн даргын мэдэгдсэнээр энэ долоо хоногт эцэслэн батлагдах Төсвийн тухай хууль болон бусад дагалдах хуульд Засгийн газрын зүгээс төсөөлж буй эдийн засгийн өсөлт, экспортын бүтээгдэхүүний үнийн төсөөлөл өндөр хэвээр батлагдах магадлал их байна.
