Брэндинг хэмээх ойлголт монголчуудын хувьд харьцангуй саяхных. Гэтэл дэлхийн хөгжилтэй улс орнуудад энэхүү ойлголт улам бүр гүнзгийрэн хөгжиж, тэр хэрээр бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь олон улсад амжилттай танигдахын зэрэгцээ тэрбум тэрбумаар (ам.доллар) хэмжигдэх аварга зах зээлийг бий болгоод байна. Брэндинг гэдэг тухайн байгууллагын борлуулалттай шууд холбоотой ойлголт. Одоогоос долоон жилийн өмнө Монголд яг энэ төрлийн зах зээл хоосон, орон зай хангалттай байгааг ажигласан хоёр залуу хамтран Brainstorm Branding Agency-г үүсгэн байгуулжээ. АПУ компанийн маркетингийн багт хамт ажиллаж байсан Б.Одбаяр (маркетер), О.Одонболд (график дизайнер) нар хоосон өрөөнд ганц ширээ, дундын хуримтлалаараа худалдан авсан iMac Pro компьютер тавьснаар хоёр жил гаруй судалж, зорьсон ажлаа эхлүүлсэн түүхтэй. Харин өнөөдөр тэд УБТЗ, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Удирдлагын академи, Капитрон банк, “Газар шим”, НВЦ компани зэрэг олон байгууллагын өнгө төрхийг тодорхойлж, брэндинг, бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтийн чиглэлээр арвин туршлага хуримтлуулсан баг хамт олон болон өргөжөөд байна. Мөн Цагдаагийн удирдах газартай хамтран “Яараад яах вэ дээ”, “Дураараа биш дүрмээрээ” зэрэг аяныг хэрэгжүүлсэн нь олон нийтэд хүрч, нөлөөлж чадсан юм. Тус брэндинг агентлагийн гүйцэтгэх захирал Б.Одбаяртай ярилцлаа.
Брэндингийн чиглэлээр ажиллаж эхлэхээсээ өмнө маркетингийн салбарт та ажиллаж байсан шүү дээ. Эндээс яриагаа эхлүүлье.
Би Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуулийг англи хэлний багш, олон улсын бизнесийн удирдлага гэсэн хос мэргэжлээр төгссөн. Оюутан байхаасаа маркетинг сонирхож, энэ чиглэлээр уншиж судалдаг байв. Маркетераар ажиллахаасаа өмнө хэд хэдэн компанид ажиллаж, өөрийн сонирхдог, дурладаг зүйлээ олохоор тэмүүлж байлаа. Харин АПУ компанийн маркетингийн албанд ажиллах болсноор бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтийн талаар илүү сонирхож, орос, америк, франц компаниудтай хамтран ажиллах явцдаа брэндинг гэдэг миний анх бодож, төсөөлж байснаас тэс өөр, илүү гүнзгий, цогц ойлголт болохыг ухаарсан. Монголд энэ орон зай хов хоосон байсан учраас зөв системээр ажил хэрэг болгох ёстой юм байна гэж бодсон. Ингээд багагүй бодож, судалсны эцэст ажлаасаа гарч, хувийн бизнесээ эхлүүлсэн.
Brainstorm Branding Agency үйл ажиллагаагаа эхлүүлж байх үед брэндингийн талаарх хүмүүсийн ойлголт сайнгүй байсан байх. Ямар хүндрэл тулгарч байв?
Хүн бүрийн хамгийн түрүүнд хэлдэг үг бол “Лого хийлгэе”. Дээр нь бараг бүгд л өөрийгөө энэ тал дээр мэргэжилтэн, мундаг гээд бодчихсон байсан нь цаг хугацаа өнгөрөх тусам арай багасч байх шиг байна. Учир нь брэндингтэй холбоотой мэргэжлийн ойлголтуудыг судалж, мэдэж, ойлгож, чадвараа сайжруулах тусам харилцагчид маань биднийг ойлгодог болж эхэллээ. Харилцагчдын зүгээс нутаг усныхаа энэ ч уул, тэр ч шүтээнийг оруулмаар байна, лого ийм байх ёстой, тийм ч байвал зүгээр гэх зэргээр анх хүндрэл учруулдаг байлаа. Харин бид энэ бүхэнд аль болох шинжлэх ухаанч, хэрэглэгчид суурилсан байр сууринаас хандахыг хичээсээр ирсэн. Тухайн харилцагч хэнд ямар бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хүргэхийг зорьж байна, эсвэл зүгээр л өөрийгөө илэрхийлэх хэрэгцээ байна уу гэх зэргээр эхлээд бид сонголтыг нь тодорхой болгодог. Хэрэв үнэхээр бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ үзүүлэх шаардлагагүй бол тухайн хувь хүн, байгууллага өөрийн дураар нэг зураг зуруулаад түүнийгээ лого, брэндинг гэж нэрлэж ч болно шүү дээ.
Компанийн лого, өнгө төрхөө супер өөрчлөөд байдаг өнөөхийг нь хэрэглэгч ойлгож, хүлээж авахгүй бол үүнийг брэндинг гэж хэлэхгүй.
Өнгөрсөн хугацаанд олон нийтэд хамгийн их хүрсэн, амжилттай ажлуудаа нэрлэвэл?
Дэлхий дахинд хүрч чадсан гэвэл CU Mongolia-тай хамтран Beefer хуушуурны брэндинг, стратеги, бүтээгдэхүүний лаунч дээр ажилласан төсөл маань байна. Энэ төсөл дээр ажиллаж байхдаа бид маш их зүйл сурснаас гадна дараагийн түвшинд бүтээлээ гаргахыг зорьсон. Энэ ажлыг маань Ads of the World вэбсайт онцлон нийтэлсэн нь Монголоос анхны тохиолдол болсон. Мөн өнгөрсөн жил брэндинг талаас хариуцан ажилласан “Яараад яах вэ дээ”, “Дураараа биш дүрмээрээ” аян маш олон хүнд хүрсэн болов уу. Ер нь олон нийтэд хүрсэн ажлууд олон бий. Бас бидний өөрийн хайртай ажлууд ч гэж байна.
Тухайлбал ямар ажлуудаа нэрлэх вэ?
Удирдлагын академитай хамтарсан брэндингийн ажил маань байна. Энэ ажлаа бид олон нийтэд төдийлэн цацаагүй л дээ. Хагас жил гаруйн хугацаанд үргэлжилсэн төслийн явцад бид олон ч доктор, профессор болон ахмад үеийн төлөөлөлтэй уулзаж ярилцан, цэц булаалдсаны эцэст үндсэн агуулгаа батлуулж байв. Биднээс маш их хүч, хөдөлмөр, оюуны бяр шаардсан ажил байсан учраас одоо хүмүүст үзүүлэхэд ч тун бахархалтай байдаг.
Тухайн брэндийг төлөөлж байгаа худалдагч, менежер хүртэл брэндингийн нэг хэсэг.
Компаниуд брэндинг хийхдээ юунд анхаарах ёстой вэ?
Монголчуудын хувьд брэндинг гэхээр лого, эсвэл сав баглаа боодол, дизайн гэж ойлгох хандлагатай байдаг. Харин хөгжсөн улсууд брэндингийг эртнээс ойлгож, энэ чиглэлээр ажилласан байдаг учраас бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийх нь нь дэлхийд хүрсэн байдал маш сайн. Бидний хувьд дизайн хийдэг компани огт биш. Дизайны ажил манай компанийн маш бага хэсэг буюу ердөө 10-15 хувийг л эзэлдэг. Гол ажлууд маань агуулга гаргах, бүтээгдэхүүнийг зах зээлд байршуулах, үүний тулд хэрэгжүүлэх шаардлагатай алхмуудыг цогцоор нь шийдэхэд төвлөрдөг. Брэндингийн салбарт logo, identity, communication, strategy гээд л олон гадаад үг, хэллэг ашиглагддаг. Яахав, эдгээр үгийг монголоор орчуулж болно л доо. Гэхдээ заавал орчуулах шаардлагагүй гэж боддог. Компьютер, лаптоп зэрэг үгийг орчуулдаггүйтэй адил identity, motive гэх мэт үгийг англиар хэрэглэчихсэн нь дээр байдаг юм. Брэндинг гэдэг бол нэлээд цогц ойлголт. Олон хүний хамтын ажиллагааны үр дүнд л брэнд бий болдог. Нөгөө талаар, тухайн брэндийг хэрэглэж байгаа хүмүүсийн зүрхэнд, харж буй тэр л өнцөгт брэнд бий болдог. Өөрөөр хэлбэл, хэрэглэгч брэндийг бий болгодог. Түүнээс биш компанийн лого, өнгө төрхөө супер өөрчлөөд байдаг өнөөхийг нь хэрэглэгч ойлгож, хүлээж авахгүй бол үүнийг брэндинг гэж хэлэхгүй. Хэрэглэгчийнхээ юу хүсэж, юу авахыг хүсэж байгааг мэдэрсний үндсэн дээр бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ хүргээд зогсохгүй тодорхой үйлдэлд хөтөлж, худалдан авахад хүргэж байвал л түүнийг брэндинг гэнэ.
Таны хувьд хамгийн брэндинг сайтай дотоодын компаниудыг дурдвал?
Монголын үүрэн холбооны компаниуд өөрсдийн өнгө төрхөө маш сайн бариад явдаг. Зах зээлд тэргүүлж буй банкууд ч бас боломжийн брэндингтэй. Харин бүтээгдэхүүний тухайд олныг нэрлэж болно. Брэндээ зах зээлд маш зөв өнцгөөс гаргаж ирж таниулаад зогсохгүй өөрсдийн зорилтот хэрэглэгчдэдээ хүргэж чадсан брэндүүд байна. Жишээлбэл, Next Electronics компани брэндингийн өнгө төрх, баримтлах бодлого, стратегиа маш зөвөөр авч явдаг. Ийм жишээ цөөнгүй бий.
Та АПУ компанид ажиллаж байхдаа Монголын маркетингийн салбарт бүтэлгүйтсэн (fail) болон амжилттай олон кэйс бий болгосон шүү дээ. Томоохон бүтэлгүйтлээсээ уншигчидтай маань хуваалцахгүй юү?
Бүтэлгүйтсэн тохиолдол олон бий. Жишээлбэл, Fusion шар айрагны брэндийн маркетингийг хийхдээ бүтэлгүйтсэн гэж боддог. Тухайн үед би залуухан ч байлаа, Fusion-ийн маркетингийг нэлээд давгүй хийчих байх гэсэн итгэлтэй ч байлаа. Мэдээж хэрэг алдсан нь хэд хэдэн шалтгаантай. Бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлтийн алдаа, улирлын алдаа, хар PR гэх зэрэг олон хүчин зүйлээс шалтгаалж брэнд унасан. Гэхдээ унагахгүйн тулд их зүйл хийсэн дээ. Эндээс нэг зүйлийг ойлгосон нь залуучууд яг л трэндээ дагадаг. Нэг жил трэнд байсан бол дараа жил түүнийгээ яг л барих ёстой. Манай багийн хувьд Fusion-ийг залуучуудын байнгын трэнд шар айраг байх болов уу л гэж бодож байсан. Гэтэл дараагийн трэнд гарч ирэхэд хуучин трэнд ахимаг насныхны хэрэглээ болох жишээтэй.
Дүрэмгүй байх нь өөрөө бас нэг трэнд болчихлоо.
Тэгэхээр залуучуудын шар айрагны маркетинг, брэндингийн ажил маш шинэлэг, байнгын шинэ зүйлийг туршиж, хийж байхгүй бол хүмүүс, ялангуяа залуучууд үнэнч хэрэглэгч биш байдаг. Өөрөөр хэлбэл, сонирхол нь өөрчлөгдөх боломжтой гэдгийг байнга санах хэрэгтэй. Жижиг сажиг бүтэлгүйтсэн жишээ гэвэл олон бий дээ. Шар айрагтай үдэшлэг хийж огт болохгүй гэдгийг мөн ойлгосон байдаг юм. Tuning хийсэн буюу тоноглосон автомашинуудыг цуглуулж байгаад анхны автомашинтай гадаа үдэшлэг (outdoor) -ийг зохион байгуулж байв. Гэтэл шар айраг, автомашин хоёрыг хослуулсан үдэшлэг зохион байгуулсан нь миний алдаа болсон. Бид дуудлагын жолооч гэх зэргээр бүхий л холбогдох ажлыг зохицуулсан байсан ч асуудал гарах магадлал өндөр гэдгийг тооцоолоогүй. Үүнээс шалтгаалж, үдэшлэгээ дундаас нь зогсоож байлаа.
Брэндинг хийхдээ хүмүүсийн гаргадаг гол алдаа?
Түрүүн хэлсэнчлэн брэндингийг лого гэж ойлгодог. Гэтэл тухайн брэндийг төлөөлж байгаа худалдагч, менежер хүртэл брэндингийн нэг хэсэг. Тэгэхээр брэндингийг цогцоор нь хийе гэвэл ажилтнууддаа хамгийн түрүүнд ойлгуулах хэрэгтэй. Ажилтнууд нь тухайн брэндийн агуулга, философийг ойлгож байж хэрэглэгчид ойлгуулна. Эсрэгээрээ брэндийнхээ агуулгыг ойлгоогүй ажилтан түгээлт, борлуулалт хийхдээ алдаа гаргаж, хүмүүст буруу сэтгэгдэл төрүүлэх магадлалтай. Тийм ч учраас гаднын брэндүүд үүнд их анхаардаг. Apple-ийн тухайд гэхэд л дэлгүүрүүдэд нь байрлах Genius Bar хэсэгт ажилладаг ажилтнуудаа тусгай сургалтад хамруулж, сертификат олгох замаар өндөр түвшинд бэлтгэдэг. Apple-ийн бүтээгдэхүүнтэй холбоотой эвдрэл, гэмтэл, бусад асуудлыг мэргэжлийн түвшинд шийддэг эдгээр ажилтныг Apple Genius ч гэж нэрлэх нь бий. Энэ бол Apple худалдагчаараа дамжуулан брэндинг хийж буй нэг хэлбэр. Тэгэхээр дизайн, лого гэдэг ойлголтоос эхлээд холдох хэрэгтэй. Нөгөө талаар, брэндинг нийгмийн хариуцлага болон ногоон ойлголт руу чиглэж эхэллээ. Ингэлээ гээд бүх зүйлээ зогсоож, үйлдвэрлэлээ өөрчлөх биш, харин сурталчилгаа, эсвэл нийгмийн хариуцлагын хүрээн дэх ажлуудаа ногоон болгож, брэндинг болон маркетингдаа их ашиглаж байна. Жишээлбэл, сав баглаа боодлоо эко болгохоос гадна дэлхий дахинд тулгамдаад буй цагаачлал, жендэрийн асуудлыг хөндөж, брэндингийн үндсэн мессежээ хүргэх, таниулах ажлууд хийгдэж байна. Мөн дүрэмгүй байх нь өөрөө бас нэг трэнд болчихлоо. Ямар нэг дүрэмд баригдахгүйгээр хайрцгийг эвдэж, дураараа, чөлөөтэй сэтгэж буйг нэг төрлийн трэнд гэж үзэх боллоо.
Та олон бизнес, стартап эхлүүлж байсан хүн. Зарим бизнесээс хэзээ гарах (exit) вэ гэдэг чухал асуудал болж хувирдаг. Хөрөнгө оруулагчид ч бас тухайн бизнесээс хэзээ гарахаа мэддэг байх нь тун чухал гэж үздэг юм билээ?
Бизнесээс гарахаасаа өмнө pivot буюу өөр тийш шилжүүлэх боломж байна уу гэдгээ харах ёстой байх. Жишээлбэл, Facebook, Google, Instagram зэрэг компани бүгд л тодорхой хэмжээнд шилжиж, чиглэлээ бага зэрэг өөрчилсний үр дүнд л дэлхийн хамгийн үнэ цэнтэй компаниуд болсон байдаг. Тэгэхээр бизнесээ бүр мөсөн орхихоосоо өмнө шилжилт хийх боломжуудаа харж, тооцоолох ёстой. Мэдээж хэрэг санхүүгийн хувьд болон брэнд, стартапийн хувьд хөгжих боломжтой бол тохирох хүмүүстэй хамтран цааш үргэлжлүүлэх нь дээр гэж боддог. Exit бол номер нэг сонголт биш. Нэгдүгээрт, бизнесээ бага зэрэг өөрчилж, шилжих боломжтой чиглэлийг гаргаж ирэх, хоёрдугаарт, хамтрах боломжтой хүмүүсийг олж, бизнесээ илүү тэлж, томруулах, гуравдугаарт, боломжийн үнийн дүн, нөхцөлтэй байвал бизнесээс гарах гэсэн сонголтууд бий.
Хэрэглэгчийнхээ юу хүсэж, юу авахыг хүсэж байгааг мэдэрсний үндсэн дээр бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ хүргээд зогсохгүй тодорхой үйлдэлд хөтөлж, худалдан авахад хүргэж байвал л түүнийг брэндинг гэнэ.
Танай багийнхан ямар арга барилаар ажилладаг вэ. Мэдээж хэрэг брэйнсторминг (brainstorming) их хийдэг байх?
Эхлээд чөлөөтэй сэтгэхийг боддог. Ер нь манай багийнхан чөлөөтэй сэтгэснийх нь төлөө хэн нэгнийгээ буруутгаж, эвгүй байдалд оруулдаггүй. Харин ч хамаагүй ярьж, хамаагүй сэтгэсний дүнд цуглуулсан санаагаа самбар дээр бичиж, тухайн брэндийн зах зээл дэх зорилтот хэрэглэгчдийг тодорхойлон, тэдэнд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хүргэх ямар арга зам, боломж байна гэх зэргээр тал бүрээс нь бодож зүлгэсний эцэст хамгийн шилдэг санаагаа авч үлдээд бодит ажил хэрэг болгодог. Товчхондоо, галзуу санаанууд зүлгэгдсээр маш даруухан болж эцсийн хэрэглэгчид хүрдэг гэсэн үг. Гэхдээ даруухан гэж тодорхойлж байгаа санаа маань хүртэл маш бүтээлч байх ёстой.
Чөлөөтэй сэтгэнэ гэсэн ч заримдаа чөлөөтэй байж чадахгүй бол яах вэ. Чөлөөтэй байна гэж бодтол бас нэг хайрцганд орчихсон байдаг ч юм уу?
Бид брэйнсторминг хийдэг хурлын заалтай. Гэхдээ хурлын зааланд баригдалгүйгээр заримдаа салхинд гарангаа, эсвэл кофе шопт өрөө түрээслээд хурлаа хийчихдэг юм. Хэрэв өөрсдийгөө хайрцаглах гээд байвал бид оффистоо тухайн салбарын мэргэжилтэн, эсвэл сонирхолтой сэтгэдэг хүмүүсийг урьж авчран, тэдэнтэй цуг суугаад брэйнсторм хийчихдэг учраас хайрцганд орох боломж бараг үгүй. Санаа бодол, орчин байнга өөрчлөгдөөд байхаар тэгтлээ хайрцаглагдаж, фокуст ордоггүй.
Мэдээж хэрэг, та бүхэн санаа сэдэл, урам зоригийг хаанаас л бол хаанаас, маш олон төрлийн сувгаас авдаг байх. Тэр дундаас тун сонирхолтой байдлаар санаагаа олсон тохиолдлоосоо хуваалцахгүй юу?
Volume Plus телевизийн нэрийг өгч байх үед юм байна. Бид Hype, Yaylag, i Do (ая дуу гэж үгээр тоглох) зэрэг янз бүрийн нэр бодож олсон ч нэг л болж өгөхгүй байлаа. Ингээд “За түр завсарлая. Дуугаа чангалчих” гэж хэн нэг нь хэлснээс үүдээд ер нь хүн дуртай хөгжмөө сонсож байхдаа хэзээ ч дууг нь намсгадаггүй. Харин ч дууг нь чангалдаг гэдэг утгыг бэлгэдэж англиар Volume Up гэж нэрлэсэн. Эхэндээ энэ нэрийг хэлэхдээ хүмүүс Volume Plus гэж андуурах тохиолдол гарч байсан нь яван явсаар бид ч тэр хэвээр нь авч үлдэхээр шийдсэн дээ.
